Kush janë talebanët dhe si e morën kontrollin mbi Afganistanin kaq shpejt?

Militantët talebanë kanë marrë nën kontroll kryeqytetin e Afganistanit dhe presidenti Ashraf Ghani është larguar nga vendi.

Grupi ekstremist islamik është përhapur në të gjithë vendin pas tërheqjes së forcave amerikane, me poste ushtarake dhe më të gjitha qytetet që janë vënë nën kontrollin e tyre. Por kush janë talebanët, si kanë ardhur në pushtet dhe çfarë duan për Afganistanin.

Kush janë talebanët?

Talibanët, që do të thotë “studentë” në gjuhën Pashto, kanë ndërmarrë një grusht shteti kundër qeverisë së mbështetur nga Perëndimi në Kabul, të parën herë që kur u rrëzuan nga pushteti në 2001.

Reklamë

Grupi u formua nga luftëtarë “muxhahedinë” të cilët luftonin kundër forcave sovjetike në vitet 1980 me mbështetjen e CIA’s.

Cila është historia e grupit?

Ata janë shfaqur fillimisht në vitin 1994 si një nga fraksionet në luftën civile, ata morën kontrollin e shumicës së vendit deri në 1996 dhe vendosën si bazë të qeverisjes së tyre versionin e rreptë të Sheriatit ose ligjit Islam.

Grupi është akuzuar për zbatimin brutal të Sheriatit, me ekzekutime publike për ata që dënoheshin për vrasje ose tradhti bashkëshortore dhe amputim për ata që shpalleshin fajtorë për vjedhje. Burrat duhej të rritnin mjekrën dhe gratë të mbanin burka.

Por pas strehimit të Osama bin Ladenit dhe figurave kryesore të Al Kaedës pas sulmeve të 11 shtatorit 2001 në Qendrën Botërore të Tregtisë në Nju Jork, talebanët do të binin nga pushteti pasi një koalicion ushtarak i udhëhequr nga SHBA filloi ofensivë më 7 tetor 2001.

Pavarësisht se u rrëzuan nga pushteti, talebanët do të vazhdonin një luftë guerile kundër qeverive të mbështetura nga Perëndimi dhe forcave të udhëhequra nga SHBA.

Çfarë ndodhi me bisedimet e paqes SHBA-Talebanë?

Talebanët hynë në bisedime me SHBA në vitin 2018 dhe arritën një marrëveshje paqeje në shkurt të 2020, marrëveshje në të cilën SHBA u zotuan të tërhiqte trupat e vetë ndërkohë që parandalonte talebanët të sulmonin forcat amerikane. Megjithatë, talebanët kanë vazhduar të vrasin forcat afgane të sigurisë dhe civilët.

Çfarë duan ata?

Grupi fondamentalist dëshiron të rikthejë Sheriatin në Afganistan dhe ata që nuk mund të largohen nga vendi do të duhet të përshtaten me një mënyrë jetese që e kishin lënë pas dy dekadat e fundit.

Në kohën e sundimit të tyre Afganistanin nga viti 1996 në 2001, gratë nuk mund të punonin, vajzat nuk lejoheshin të ndiqnin shkollën dhe gratë duhej të mbulonin fytyrën dhe të shoqëroheshin nga një i afërm mashkull nëse donin të dilnin nga shtëpitë e tyre. Muzika, Televizionet dhe kinematë ishin të ndaluara.

Grupi ka deklaruar se do t’i japë fund arsimit të përzier gjinor dhe do ta kthejë ligjin islamik në rol qendror në shoqëri.

Gjatë bisedimeve në vitet e fundit, udhëheqësit talebanë i dhanë garanci Perëndimit se gratë do të gëzonin të drejta të barabarta në përputhje me atë që ishte dhënë nga Islami, përfshirë aftësinë për të punuar dhe arsimuar.

Në fillim të këtij viti, talebanët thanë se donin një “sistem të mirëfilltë islamik” që do të siguronte dispozita për të drejtat e grave dhe të pakicave, në përputhje me traditat kulturore dhe rregullat fetare.

Por në fillim të këtij muaji, luftëtarët e grupit hynë në zyrat e një banke në Kandahar dhe urdhëruan nëntë gra që punonin atje të largoheshin.

Personat e armatosur i shoqëruan në shtëpitë e tyre dhe u thanë që të mos ktheheshin në punë. Në vend të kësaj, ata shpjeguan se të afërmit meshkuj mund të zinin vendin e tyre.

Incidenti është një shenjë se disa nga të drejtat e fituara nga gratë afgane gjatë 20 viteve që nga rrëzimi i lëvizjes së vijës së ashpër mund të përmbysen.

Si financohen talebanët?

Grupi është në gjendje të mbledhë fonde përmes disa burimeve, përfshirë tregtinë e opiumit dhe drogës. Në zonat që kontrollojnë ata taksonin fermat dhe bizneset e tjera, ndërsa grupi ka marrë edhe financime nga mbështetësit.

Kush i njeh talebanët?

Vetëm katër shtete i kanë njohur talebanët kur ishin në pushtet për herë të fundit: Pakistani fqinj, Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Turkemnistani.

SHBA dhe Kombet e Bashkuara vendosën sanksione ndaj talebanëve dhe shumica e vendeve nuk ka gjasa ta njohin grupin në mënyrë diplomatike.

Megjithatë, disa vende të tilla si Kina kanë sugjeruar se ata mund të njohin talebanët si një regjim legjitim.