I jepet lamtumira e fundit Ismail Kadaresë

Me nderime është përcjellë për në banesën e fundit shkrimtari i madh i shqiptar, Ismail Kadare.

Para arkivolit të Kadaresë në Teatrin e Operës dhe Baletit, bënë homazhe familjarë, miq e liderë shtetërorë nga Shqipëria e Kosova, ku sot është shpallur zi kombëtare.

Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, në fjalën që e mbajti gjatë ceremonisë lamtumirëse tha se Kadare “i përket gjithë botës”.

Ishte kërkesa e bashkëshortes së tij, Helenës, për t’u varrosur vetëm në prani të familjarëve, duke mbyllur kështu homazhet në momentin e nisjes së kortezhit.

Flamujt e ulur në gjysmështizë përcollën rrugëtimin e fundit të shkrimtarit shqiptar, i vlerësuar botërisht për krijimtarinë e tij letrare.

Vajza e tij, Gresa Kadare, në fjalën e saj në varreza, tha se Kadare ishte krejt i veçantë në të gjithë gjërat. Ajo tha se Kadare u bindej vetëm ligjeve të letërsisë.

“Ishte krejt i veçantë si në gjithë gjërat e tjera. I bindej vetëm ligjeve të letërsisë. Kurrë nuk më ka mërzitur për neglizhencat e mia. E plotë e plotë të tjera, por nuk ka kursente sarkazmat për autorët që unë lexoja. Nga ana tjetër entuziazmohej sa i gjeja ndonjë rresht të goditur. Këtë filozofi e kam adoptuar dhe vetë që nga fëmijëria.”, u shpreh e bija e Ismail Kadaresë.

Ndarja nga jeta e Kadaresë u raportua gjerësisht në mediat ndërkombëtare.

Gazeta prestigjioze britanike, The Guardian, shkroi për largimin e tij duke e quajtur gjigant të letërsisë shqipe

Tregimet e tij alegorike, shkruan gazeta britanike, të informuara nga jeta nën komunizmin shtetëror, tërhoqën vlerësime ndërkombëtare, por ai këmbënguli se nuk ishte një shkrimtar politik.

“Ismail Kadare, shkrimtari shqiptar që eksploroi historinë dhe kulturën e Ballkanit në poezi dhe letërsi artistike për më shumë se 60 vjet, ka vdekur në moshën 88-vjeçare”, shkruante The Guardian të hënën.

Në Francë, ku Kadare kaloi një pjesë të jetës, u përkujtua  si  shpirt i lirë, i cili mori pjesë në zgjimin e madh të popullit shqiptar që ngriti perden e hekurt

Presidenti francez , Emanuel Macron është shprehur se Kadare e nderoi Francën duke e zgjedhur si azil të krijimit të tij.

“Pas Pallatit të Ëndrrave, në vitin 1981, ra sëpata: “armik i popullit”. I ndaluar nga publikimi, ai vendosi të kërkojë azil politik. Kështu ai iu drejtua vendit që kishte qenë i pari që përktheu librat e tij, i pari që u bë i apasionuar pas punës së tij përtej kufijve të tij. Me botuesin e tij, Claude Durand, kreun e Éditions Fayard, ai planifikoi një arratisje të madhe në Francë në vitin 1990, një tjetër goditje në murin e diktaturës: në Tiranë, largimi i tij çoi në protestat e para studentore në më shumë se dyzet vjet.

Që atëherë, nga kryeqyteti i Francës në atë të një Shqipërie të kthyer në demokraci dhe më në fund të rikthyer në vetvete, ai e ndau ekzistencën e tij mes fjalëve dhe gjërave, njerëzve dhe vendeve. Nga shëtitjet e tij në Tiranën e rizbuluar, nga kjo tryezë në kafenenë Rostand ku çdo mëngjes vendoste fletoren dhe stilolapsin, lindën tekste të përjetshme, në udhëkryqet e miteve dhe botëve, nga imagjinata e piramidës së Keopsit në atë të Tiranës. midis portave të Luksemburgut, brigjeve të Cornwall dhe mureve të Trojës. Ata vazhdimisht na kujtojnë se si Evropa është kontinenti i së përbashkëtës, se si historia e saj është një histori e përbashkët.

Presidenti i Republikës përshëndet një shpirt të lirë, i cili mori pjesë në këtë zgjim të madh të popullit që ngriti perden e hekurt dhe nderoi Francën duke e marrë atë si azil të krijimit të tij. Ai u drejton ngushëllimet e tij të përzemërta të dashurve të tij, lexuesve të tij dhe popullit shqiptar”, u tha në mesazhin e qeverisë franceze.

Kadare lindi në vitin 1936 në Gjirokastër – një qytet i vogël në malet e jugut të Shqipërisë.

Kadare u rrit në rrugën ku Enver Hoxha kishte jetuar një brez më parë. Ai botoi përmbledhjen e tij të parë me poezi në moshën 17-vjeçare. Pas studimeve në Universitetin e Tiranës, ai fitoi një bursë shtetërore për të studiuar letërsi në Institutin Gorki në Moskë. Ai u kthye në Tiranë në vitin 1960. Kur ai botoi një revistë, ai u ndalua menjëherë.

“Ishte një gjë e mirë që ndodhi”, kishte thënë ai për The Guardian më 2005.

Tre vjet më vonë ai ia kaloi censurës me “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” një roman për një gjeneral italian që udhëton nëpër Shqipëri në vitet 1960 për të rimarrë eshtrat e ushtarëve italianë që vdiqën gjatë Luftës së Dytë Botërore. Gjenerali pa emër përshkon fshatra të mjera dhe fusha me baltë, duke vënë në pikëpyetje pikën e misionit të tij të zymtë: “Kur gjithçka thuhet dhe bëhet, a mund të ketë ende një emër një grumbull kockash?”.

Kritika shqiptare sulmoi një roman që ishte një botë larg realizmit socialist që kërkonte regjimi i Hoxhës, por kur u botua në Francë në vitin 1970, bëri bujë. Le Monde e përshëndeti atë si “ me plot sharm”.

Ndërsa profili i tij ndërkombëtar ofroi njëfarë mbrojtjeje, Kadare kaloi 20 vitet e ardhshme duke hartuar një kurs midis shprehjes artistike dhe mbijetesës.

Kur Hoxha vdiq në vitin 1986, presidenti i ri, Ramiz Alia, filloi të ndërmerrte hapa tentativë drejt reformës. Kur Muri i Berlinit ra në vitin 1989, Kadare u takua me presidentin për të argumentuar për ndryshim. Por në tetor të vitit 1990, ai kishte arritur në përfundimin se “nuk kishte asnjë mundësi për kundërshtim ligjor në Shqipëri” dhe se “më shumë se çdo veprim që mund të bëja në Shqipëri, dezertimi im do të ndihmonte demokratizimin e vendit tim”.

Qyteti i tij, për të cilin shkroi romanin “Kronikë në Gur”, bën pjesë në trashëgiminë botërore që mbron UNESCO-ja.

Tridhjetë vjet të karrierës së shkrimtarit, Kadare i jetoi në Shqipërinë komuniste, ku edhe shkroi kryeveprat: “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, “Prilli i thyer”, “Dimri i madh” e “Ura me tri harqe”.

“Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”, gazeta amerikane Boston Globe e përshkroi si “roman të fuqishëm dhe prekës”.

Ai, gjithashtu, hyri në 100 librat e shekullit të gazetës Le Monde. Kandidati për Nobel në Letërsi, njihet si një ndër shkrimtarët më të mëdhenj bashkëkohorë, ai shquhet kryesisht për prozë, por kontributi i tij shtrihet edhe në dramaturgji, poezi dhe përkthime. Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme, duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë.