7 tetori – dita që ndryshoi botën
Një ditë më parë, të vetmit njerëz kudo në botë që dinin saktësisht se çfarë ishte planifikuar mund të numëroheshin me gishtat e njërës dorë. Shërbimet e inteligjencës izraelite ishin mashtruar ose nuk kishin arritur ta kuptonin. Ata që do të merrnin pjesë, militantët e Hamasit dhe disa grupe aleate, nuk e dinin ende se për çfarë ishin trajnuar. Për ta mbajtur sekretin, Yahya Sinwar, kreu i Hamasit në Gaza, u kishte besuar tre ose katër togerëve kryesorë. Vetëm ata e dinin se çfarë do të ndodhte, ku dhe kur.
Kështu, atë mbrëmje të së premtes, në Rafah dhe Khan Younis, Tel Aviv dhe Sderot, në Izraelin jugor, në Beit Lahia dhe Deir al Balah, jeta po zhvillohej si zakonisht. Vetëm në orën 6.29 të mëngjesit të ardhshëm, kur mijëra raketa u lëshuan nga Gaza drejt Izraelit, u kuptua se ky 7 tetor do të ishte shumë ndryshe. Megjithatë, pak e parashikuan katastrofën që do të sillte, e as krizën që do të provokonte.
Më shumë se 1,200 persona, kryesisht civilë, u vranë më 7 tetor. Nga 250 të rrëmbyerit atë ditë nga Hamasi, gjysma u liruan në një armëpushim jetëshkurtër në nëntor, dhe gjysma e pjesës së mbetur mendohet të kenë vdekur. Askush nuk e di se sa njerëz vdiqën në sulmin masiv të së premtes në Bejrutin jugor. Më shumë se 41,000 persona janë vrarë në Gaza, kryesisht civilë. Më shumë se 700 kanë vdekur në Liban në valën e fundit të sulmeve izraelite, duke përfshirë liderin e Hezbollahut, Hassan Nasrallah.
Përmasat dhe brutaliteti i madh i sulmit të Hamasit në Izraelin Jugor më 7 tetor u bënë të qartë vetëm gjatë ditëve në vijim, ishte e qartë se përgjigja e Izraelit do të ishte po aq e pashembullt në shkallë dhe dhunë sa edhe ngjarja që e provokoi atë. Nga Londra, tabloja e madhe pesimiste dukej mjaft e lehtë për t’u pikturuar: një cikël gjithnjë e më i shpejtë sulmi dhe hakmarrjeje që do të përhapej përfundimisht në Lindjen e Mesme.
Që atëherë, ofensiva izraelite në Gaza nuk ka pasur të ndalur; një luftë rrënimi në kufirin verior të kontestuar të Izraelit që ka lënë qindra të vdekur, sulmet e fundit të Izraelit kundër Hezbollahut dhe liderëve të tij në Liban, një sulm i madh me raketa dhe dronë ndaj Izraelit nga Irani, tre ushtarakë amerikanë të vrarë në Jordani nga milicia shiite e mbështetur nga Irani në Sirinë jugore, një sulm i forcave speciale në veri-perëndim të Sirisë nga Izraeli dhe sulme të shumta ajrore, sulmet ajrore të SHBA-së dhe Britanisë në Jemen në përgjigje të sulmeve të Houthive ndaj anijeve ndërkombëtare në Detin e Kuq, një udhëheqës i Hamasit i vrarë (me sa duket) nga Mossad në Teheran, dhe gjakderdhje të tmerrshme në Bregun Perëndimor, ndërkohë që Jordania u ka shpëtuar vetëm për pak sulmeve xhihadiste ndërsa nivelet e radikalizimit rriten.
Për momentin, me një pushtim tokësor izraelit të Libanit që ka nisur dhe organizata militante islamike e mbështetur nga Irani që po hakmerret për aq sa po mundet, po përflitet shumë për rëndësinë e shmangies së “një lufte gjithëpërfshirëse”.
Kuptimi i luftës është ende anakronik: i garave të forcës në fushat e kufizuara të betejës. Kësaj i ka dhënë një jetë të re lufta në Ukrainë, nga e cila janë parë luftime tankesh, artilerie dhe këmbësorie në skena që nuk janë parë në Evropë që nga viti 1945. Por konfliktet aktuale që kanë marrë më pak vëmendje, si ai në Sudan, apo ato të fundit që janë harruar me një shpejtësi mahnitëse, siç është lufta civile në Siri, sugjerojnë se në realitet konfliktet e sotme janë shumë të ndryshme.
Një tjetër frazë e pastër dhe e pakuptimtë u përdor më herët për konfliktin që filloi më 7 tetor, kur shumë folën për planifikimin për “të nesërmen”.
Kjo ishte e rrënjosur në një pritje të hershme se lufta do të ishte e shkurtër dhe do të përfundonte me një moment të caktuar kur mund të fillonte rindërtimi dhe rehabilitimi. Ishte gjithashtu pasojë e bindjes po aq joreale se qeveria e Izraelit do të lejonte një lloj strukture të re administrative në Gaza pas largimit të Hamasit nga pushteti, duke përfshirë ndoshta shtetet arabe, nëse jo Autoritetin Palestinez. Pas gjashtë muajsh konflikti, fraza u dëgjua më pak, dhe tani mezi dëgjohet fare.
Javën e kaluar, një baba i tre fëmijëve në Gaza, njëkohësisht administrator i agjencisë së ndihmës Unrwa dhe një burrë i ndjeshëm dhe i zgjuar, përshkroi sesi djali i tij i vogël, shumë i butë, ka vendosur të bëhet “ushtar” kur të rritet. Ky është një profesion për të cilin djali ka të ngjarë të jetë i papërshtatshëm, por logjika e tij është se ai duhet të jetë në gjendje të mbrojë shtëpinë e tij dhe kështu të mos detyrohet kurrë më t’i lërë lodrat e tij. Fëmija ndodhet në Kajro, pasi ka ikur nga Gaza me nënën dhe vëllezërit e motrat muaj më parë dhe nuk do të kthehet më në shtëpinë dhe te lodrat e tij, të cilat u shkatërruan në një sulm ajror në fillim të luftës. Ai madje mund të mos kthehet më kurrë në Gaza. Megjithatë ai është gjallë, po ashtu edhe familja e tij e ngushtë.
Për shumë të tjerë nuk do të ketë kurrë një “ditë pas”. As për rreth 80,000 që janë plagosur, shumica prej të cilëve rëndë. Ose për të afërmit e atyre që thjesht janë zhdukur. Këta numërohen në mijëra – të rritur dhe fëmijë, ndoshta të vdekur, të hedhur në një varr masiv ose nën rrënoja, ndoshta thjesht të humbur, të ndaluar nga forcat izraelite të sigurisë, përndryshe të pagjetur. As këtu nuk do të ketë “ditë pas”.
Përpjekja për të shënuar kohën, fjalë për fjalë, nuk kufizohet vetëm tek ata në Gaza, të cilët, intervistë pas interviste, kanë folur se si kishin humbur gjurmët e ditëve, javëve apo muajve dhe thjesht donin që lufta të përfundonte.
Për familjet e pengjeve të mbajtura nga Hamasi, ditët që të dashurit e tyre kanë qenë në Gaza janë të numëruara nga afër, por, theksuan të afërmit, kjo nuk tregonte asgjë për përvojën e përjetuar të ankthit të tyre.
Vetë pengjet e liruar flasin për mënyrën sesi humbën ndjenjën e kohës. Rezervistët e mobilizuar për të luftuar në Gaza përshkruan orë në detyrë roje, ditë pritje, javë patrullimesh të lodhshme, minuta tensioni të madh, sekonda dhune ekstreme. Mbi të gjitha, siç tha njëri, koha në Gaza “humbi kuptimin e saj të zakonshëm”. Shumë izraelitë flasin për çrregullimin e stresit post-traumatik (PTSD) në një shkallë individuale, familjare apo edhe kombëtare.
Në qendrat e paraburgimit ku palestinezët janë mbajtur në Izrael, shpesh duke iu nënshtruar kushteve të tmerrshme, koha është pak në kuptimin ligjor, pasi ata që mbahen përjetojnë të njëjtin efekt shtrirës si të tjerët që u kapën në konflikt diku tjetër. Një e afërme këmbënguli në një intervistë për të përshkruar kohën e saktë që ka kaluar nga ndalimi i djalit të saj, në orë, jo me ditë apo javë apo muaj. Por një burrë i kapur nga një sulm në Tulkarm përshkroi se si, gjatë ditëve me sy të lidhur, humbi gjithë ndjenjën e orëve që kalonin.
Një subjektivitet i tillë nuk kufizohet vetëm në llogaritjen e kohës që kalon në këtë konflikt. E njëjta gjë vlen edhe për hapësirën, kur të intervistuarit folën për shtrirjen e luftës.
Sigurisht, linjat mund të vizatohen në harta. Është vetëm 40 minuta me veturë në jug nga vendi ku të rinjtë izraelitë shijojnë mëngjesin në diell në rrugët qendrore të Tel Avivit deri në vendin e festivalit Nova, ku qindra të rinj izraelitë të moshës së njëjtë u vranë me armë zjarri teksa po festonin, ose në të vërtetë në pjesë të Gazës ku OKB-ja ka identifikuar shkallë të lartë të urisë.
Po të shkosh drejt veriut, është vetëm një orë apo më shumë deri në Haifa, e shënjestruar nga raketat e Hezbollahut, dhe më pas kufiri verior, ku 70,000 persona u evakuuan nga frika e një versioni të Hezbollahut të sulmit të 7 tetorit, dhe që atëherë kanë mbetur të zhvendosur. Bejruti, nëse kufijtë do të ishin të hapur, është vetëm një udhëtim i shkurtër dhe spektakolar më tutje.
Por hapësira që ka më shumë rëndësi për shumë izraelitë nuk mund të vizatohet në një hartë. Shumë nga ata civilë të vrarë më 7 tetor vdiqën në dhomat e tyre të sigurisë. Këta nuk janë bunkerë të përforcuar, por një vend i caktuar brenda një shtëpie, shpesh një dhomë gjumi, me mbrojtje minimale shtesë, ku strehoheni për të kaluar rrezikun ose që forcat e sigurisë të vijnë për t’ju shpëtuar. Më 7 tetor, nuk ishin forcat e sigurisë që hynë në këto hapësira më intime, por militantët e Hamasit.
Në Bregun Perëndimor të pushtuar, ku mbylljet dhe kufizimet e tjera të vendosura nga autoritetet izraelite kanë mbyllur jetën e miliona njerëzve, fshatarët palestinezë flasin duke parë nëpër një luginë te pemët e tyre të ullirit dhe duke e ditur se, pavarësisht distancës së shkurtër, ata nuk mund të ecin nëpër tokën shkëmbore për të vjelë të korrat e tyre. Në Nablus, të rinjtë që mbanin pushkë flasin për vdekjen si martirë dhe se si nuk e kishin parë kurrë detin, 42 km larg. Në Tulkarm, burrat flasin për ish-vendet e punës në Izrael vetëm disa kilometra larg, të cilat tani janë krejtësisht të paarritshme, teksa ndihen të shqetësuar për faktin se s’mund t’i ushqejnë familjet e tyre.
Një aspekt i veçantë i këtij konflikti që ishte rrënjësisht i ndryshëm nga luftërat e tjera, ishte se “teatri” kryesor i dhunës, nga 8 tetori e tutje, ishte i mbyllur për mediat. Konflikte të tjera kanë qenë pothuajse të pamundura për t’u arritur, ose janë harruar plotësisht për arsye të tjera. Për javët e para të konfliktit, ekipet televizive transmetonin nga ajo që u bë e njohur në mesin e profesionistëve të medias si “kodra e turpit” – një pjesë brenda Izraelit, e cila kishte një pamje të papenguar, por edhe të largët të skajit verior të Gazës.
Qindra mesazhe dhe thirrje nga dhe në Gaza mund të lejonin përfundimisht të krijohej një ide e asaj që po ndodhte: valët e bombardimeve, shkatërrimi i të gjitha elementëve të një jete të mëparshme, shkollat e kthyera në kampe të mbipopulluara për të zhvendosurit, mungesa e ushqimit, frika gjithnjë e më e pranishme. Një mjek i Kryqit të Kuq përshkroi kryerjen e dhjetëra amputimeve brenda një dite, fëmijë të djegur rëndë që vdisnin për shkak të mungesës së anestetikëve dhe tmerrin në dhomat e mbingarkuara të urgjencës. Zyrtarët e OKB-së përshkruan vështirësitë me të cilat u përballën për të sjellë ndihma.
Por ky dislokim, për të raportuar një luftë në një distancë të tillë solli mundësi të çuditshme. Një reporter në Jerusalem mund të kalojë orë të tëra duke bërë thirrje në Gaza nga një dhomë hoteli dhe më pas të ecë nëpër Qytetin e Vjetër deri në Murin Perëndimor, vendi më i shenjtë i disponueshëm i lutjes kudo për hebrenjtë, për të raportuar për një shërbim dhe tubim në mbështetje të pengjeve në Gaza.
Ditët e fundit kanë nënvizuar papërshtatshmërinë e fjalorit tonë për këtë moment të konfliktit. Sinwar është ende gjallë, megjithëse nuk është shfaqur për shumë muaj nga rrjeti i gjerë i tuneleve që ai ndërtoi nën Gaza, me fonde që mund të ishin përdorur për shkolla dhe spitale, dhe duke e ditur se nëse izraelitët do të sulmonin, ai do të ishte i sigurt ndërsa civilët lart do të vuanin. Benjamin Netanyahu nga ana tjetër ka shkaktuar një sfidë luftarake në OKB, duke injoruar lutjet gjithnjë e më patetike të aleatit të tij më të fuqishëm për të bërë një lloj paqeje. Në Bejrut, një bllok i tërë është rrafshuar dhe lideri i Hezbollahut, një aset kyç iranian, ka vdekur.
Është e pamundur të thuhet se ku të çojnë të gjitha këto, megjithëse mund të jemi të sigurt për një gjë: fakti që nuk ka “luftë gjithëpërfshirëse” ka pak ndryshim për ata që janë nën bomba dhe se, të paktën për ta, nuk do të ketë më “një ditë pas”.
